Năm 1969, một vụ xung đột vũ trang đã nổ ra tại cù lao Damansky trên con sông Ussuri biên giới giữa Liên Xô và Trung Quốc. Kết quả: 58 binh sĩ Liên Xô và hàng nghìn binh lính, sĩ quan Trung Quốc phải bỏ mạng. Cũng trong cuộc xung đột này, lần đầu tiên quân đội Liên Xô sử dụng một loại vũ khí lúc bấy giờ được coi là tuyệt mật.
Ảnh minh họa bởi G.Bibik/Sputnik.
Hòn cù lao nhỏ nhoi
Cù lao Damansky, với diện tích chỉ có 0,74 km2 (người Trung Quốc gọi là đảo Trân Bảo) xuất hiện trên sông Ussuri từ năm 1915, sau một trận lụt khiến nước khoét sâu vào bờ tạo nên một dòng chảy phụ. Theo thỏa ước biên giới Nga-Trung năm 1916, Damansky thuộc quyền quản lý của nước Nga Sa hoàng, vì thế, về sau vẫn được coi là thuộc lãnh thổ Liên Xô, dù nằm gần bờ Trung Quốc hơn. Nhưng do diện tích quá nhỏ và thường bị ngập toàn bộ vào mùa lũ nên Damansky luôn bị bỏ không. Từ khi nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa được thành lập, Liên Xô có chủ trương trao một số hòn cù lao trên những con sông biên giới cho phía Trung Quốc quản lý. Tuy nhiên, riêng vấn đề chủ quyền trên cù lao Damansky bị ách tắc vì trong những cuộc thương lượng năm 1964, nhà lãnh đạo Liên Xô Nikita Khrushev không tỏ ra nhân nhượng trước những tham vọng quá đáng của chủ tịch Trung Quốc Mao Trạch Đông. Vấn đề bị bỏ ngỏ cho đến năm 1969…
Cù lao Damansky (đảo Trân Bảo/Zhenbao Island) trên con sông Usury.
Lòng tham và sự bội ơn
Từ ngày thành lập (năm 1949), nước CHND Trung Hoa non trẻ đã phải nỗ lực rất nhiều trong công cuộc kiến quốc. Chẳng ai khác ngoài Liên Xô đã chìa tay giúp những người cộng sản Trung Quốc củng cố chính quyền, khôi phục kinh tế, xây dựng nền tảng khoa học kỹ thuật, tăng cường sức mạnh quân sự, thực hiện hiện đại hóa đất nước, nâng cao vị thế trên trường quốc tế… Tóm lại, nhờ sự giúp đỡ của Liên Xô, đất nước Trung Quốc nhanh chóng vực dậy sau nhiều thập niên bị chiến tranh tàn phá và trở thành một cường quốc XHCN. Việc Trung Quốc tham gia chiến tranh Triều Tiên (1950-1953) và thử thành công bom nguyên tử (1964) đã khiến thế giới phương Tây phải kiềng nể quốc gia này.
Tuy nhiên, sau khi Stalin qua đời, quan hệ Trung-Xô nguội lạnh dần. Mao Trạch Đông không giấu giếm ý đồ nắm giữ vai trò lãnh tụ của phong trào cộng sản trong giai đoạn mới. Điều đó khiến nhà lãnh đạo Liên Xô lúc bấy giờ là Nikita Khrushev vô cùng khó chịu. Thêm vào đó, cuộc Cách mạng văn hóa vô sản do Mao khởi xướng đã đưa xã hội Trung Quốc vào trạng thái cực kỳ căng thẳng, dẫn đến tâm lý nhìn đâu cũng thấy kẻ thù, kể cả trong nước lẫn ở nước ngoài. Công cuộc triệt thoái chủ nghĩa sùng bái cá nhân Stalin đang diễn ra tích cực ở Liên Xô cũng ảnh hưởng mạnh, có nguy cơ làm lung lay xu hướng tôn sùng cá nhân Mao Trạch Đông ở Trung Quốc, vốn mới manh nha từ cuối thập niên 1950. Với phong cách khá “lập dị” của mình, Nikita Khrushev cũng “góp phần” làm rộng thêm vết rạn trong quan hệ Xô-Trung. Nếu việc tháo giày gõ lên bục diễn đàn Liên hiệp quốc và việc buột miệng chửi tục trong giao tiếp quốc tế của Khrushov chỉ gây hứng thú cho giới truyền thông phương Tây thì việc ông ta (trong một cuộc gặp gỡ không chính thức) ngạo nghễ đòi giao nộp Mao Trạch Đông và bắt 1 triệu người Trung Quốc sang làm việc ở Siberia đã khiến cho người phương Đông vốn rất tinh tế đã phải rất căm giận và coi đó là một dạng chủ nghĩa sôvanh nước lớn. Trong thập niên 1960, Trung Quốc bắt đầu lên án cái gọi là “đường lối xét lại” của Liên Xô và từ đó bắt đầu xảy ra những vụ gây hấn trên đường biên giới dài 7.500 km giữa hai nước.
Liên Xô vừa trải qua cuộc chiến tranh khốc liệt với phát xít Đức nên luôn cố gắng né tránh những cuộc xung đột vũ trang và đương nhiên không muốn gây ra một cuộc chiến tranh tổng lực với một quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân đồng thời chiếm đến 1/5 dân số toàn cầu. Đó chính là lý do khiến các lực lượng bảo vệ biên giới của Liên Xô phải nhẫn nhịn tối đa trước mọi hành vi khiêu chiến thường xuyên của “các đồng chí Trung Hoa”. Chỉ riêng trong năm 1962, phía Trung Quốc đã gây hơn 5.000 vụ quấy rối, vi phạm đường biên.
Mao Trạch Đông dùng mọi cách tuyên truyền rằng Liên Xô đang sở hữu một vùng lãnh thổ khổng lồ rộng 1,5 triệu km2 ở Đông Siberia vốn thuộc về đế chế Trung Hoa ngày trước. Báo chí phương Tây ra sức cổ xúy cho tư tưởng này, chỉ mong cho “hai quái vật XHCN” xâu xé nhau. Trong bối cảnh đó, vấn đề cù lao Damansky trở thành thùng thuốc súng chỉ chực chờ bùng nổ.
Tấc đất thiêng liêng
Nhiều tư liệu của chính các nhà sử học Trung Quốc cho thấy phía Trung Quốc đã lên kế hoạch rất kỹ càng, chi tiết cho vụ xung đột biên giới trên sông Ussuri. Theo họ, phía Liên Xô dường như đã được nguyên soái Lâm Bưu mật báo về ý đồ của Trung Quốc.
Đêm 1 rạng ngày 2/3/1969, 300 binh sĩ Trung Quốc theo mặt băng trên sông tiến về phía cù lao Damansky. Hôm ấy tuyết rơi mịt mù nên mãi đến 10 giờ sáng, họ vẫn không bị lực lượng biên phòng Liên Xô phát hiện. Đến khi biết được quân Trung Quốc xâm nhập, quân Liên Xô cũng không thể xác định chính xác quân số đối phương. Trinh sát báo về sở chỉ huy biên phòng địa phương rằng có khoảng 30 lính Trung Quốc. Phía Liên Xô cử 32 chiến sĩ chia làm hai tốp ra cù lao để gặp gỡ, tìm hiểu xem phía Trung Quốc lên cù lao với mục đích gì. Một tốp tiến thẳng về phía quân Trung Quốc, tốp kia có nhiệm vụ hỗ trợ.
Các chiến sĩ Trung Quốc đổ bộ lên đảo Trân Bảo thuyết phục quân Liên Xô.
Khi tốp thứ nhất đến gần, quân Trung Quốc bắn xối xả vào họ. Tốp thứ hai chưa kịp trở tay cũng bị đốn gục bằng hàng loạt đạn súng máy. 31 binh sĩ Nga bị giết chết tại trận, một người bị thương nặng và bị quân Trung Quốc bắt và tra tấn đến chết. Nghe tiếng súng nổ, biết có chuyện chẳng lành, lực lượng ít ỏi còn lại trong đồn biên phòng Liên Xô (chưa tới 20 người), dưới sự chỉ huy của thượng sĩ Yur Babansky, vội ra ứng cứu và gọi thêm quân tăng viện. Đối mặt với quân địch đông gấp hàng chục lần, các chiến sĩ biên phòng Liên Xô đã chiến đấu vô cùng dũng mãnh, khiến đối phương phải rút lui về phần đất của mình ở bờ bên kia. Sau trận chiến kéo dài 5 giờ, cùng với 24 quân tiếp ứng từ đồn biên phòng gần nhất ở 2 tiếng đồng hồ sau cùng, họ đã tiêu diệt 248 binh lính Trung Quốc mà không chịu thêm bất cứ một tổn thất nào về nhân mạng.
Chiến sự nổ ra.
Khi được phong Anh hùng Liên Xô vì chiến công này, Yuri Babansky cho biết, lúc đó, anh có quyền rút lui chờ đại quân tăng viện, nhưng để trả thù cho 32 đồng đội và để bảo vệ doi đất tuy rất nhỏ nhoi so với lãnh thổ Liên Xô rộng lớn nhưng dù sao vẫn là đất mẹ.
Thất bại ở trận đầu tiên, phía Trung Quốc tức giận huy động trung đoàn bộ binh số 24 với quân số 5.000 người áp sát bờ sông Ussury. Phía Liên Xô cũng điều động sư đoàn môtô-súng máy số 135 đến vùng này, sẵn sàng nghênh chiến.
“Mưa đá” chống “Biển người”
Tinh thần quả cảm của binh lính và tài chỉ huy của các sĩ quan biên phòng Liên Xô đã khiến quân Trung Quốc phải thận trọng hơn trong trận chiến tiếp theo. Nhưng họ vẫn hy vọng chiến thắng nhờ vào sự áp đảo về quân số.
Vào hồi 15 giờ ngày 14/3, các đơn vị biên phòng Liên Xô được lệnh rút khỏi Damansky. Chờ cho quân Trung Quốc chiếm xong cù lao, lúc 20 giờ, quân Liên Xô quay lại trên 4 xe tăng và 4 xe bọc thép. Do đêm tối không tiện triển khai chiến đấu, phía Trung Quốc tạm lui binh. Nhưng đến sáng ngày 15/3, hai tiểu đoàn bộ binh Trung Quốc với quân số khoảng 600 người, dưới sự yểm trợ của hỏa lực pháo binh và súng cối, ào ạt vượt sông băng, tiến chiếm cù lao. Lúc này, trên cù lao chỉ có 60 chiến sĩ biên phòng Liên Xô và 4 xe bọc thép (4 chiếc xe tăng ở lại trên bờ bên phần đất Liên Xô). Họ chống trả quyết liệt các đợt tấn công của quân Trung Quốc, nhưng sau vài giờ chiến đấu, do hết đạn và thua kém về quân số, đành rút lui. Quân Trung Quốc không chỉ chiếm được cù lao mà còn tràn sang bờ đối diện, quyết tâm đánh chiếm sở chỉ huy biên phòng địa phương nằm sâu trong đất Liên Xô. Cần biết rằng trước đó, Bộ chính trị Đảng Cộng sản Liên Xô đã có chỉ thị rằng mọi xung đột biên giới chỉ giải quyết bằng lực lượng biên phòng tại chỗ, không sử dụng quân đội chính quy. Nhưng trước tình huống cực kỳ nguy hiểm như thế này, trung tướng Oleg Losik, Tư lệnh các lực lượng quân sự vùng Viễn Đông, đã vượt qua lệnh cấm, quyết định sử dụng loại vũ khí mà cho đến lúc đó vẫn còn được giữ bí mật tuyệt đối – giàn ống phóng lửa hàng loạt có tên gọi “Mưa đá”. Chỉ trong nháy mắt, cả một biển người của quân Trung Quốc bị thiêu rụi không còn một mống. Hai giờ sau, lực lượng tăng viện của quân Trung Quốc kéo đến, nhìn thấy hàng ngàn xác đồng đội cháy đen co quắp thì rụng rời tay chân, mạnh ai nấy tháo chạy. Từ đó, phía Trung Quốc không còn dám sử dụng vũ lực trong vấn đề tranh chấp cù lao Damansky.
Pháo binh Trung Quốc bắn phá vị trí của quân xâm lược Liên Xô.
Các chiến sĩ Trung Quốc đang xem một chiếc mũ sắt của lính Liên Xô bị bắn thủng.
Các chiến sĩ Trung Quốc đang đứng trên xác chiếc xe tăng T-62 của Liên Xô bị bắt giữ.
Kết cục lạ lùng
Trong cuộc xung đột này, 58 binh sĩ Liên Xô thiệt mạng, phía Trung Quốc có gần 3.000 quân bị tiêu diệt. Nhưng những gì không giành được bằng sức mạnh quân sự thì người Trung Quốc lại đạt được bằng con đường ngoại giao. Những cuộc đàm phám kéo dài hơn 20 năm sau đó đã đưa lại kết quả làm người dân Nga thất vọng: năm 1991, cù lao Damansky được chuyển giao cho Trung Quốc.
Comments