21 thg 2, 202311 phút đọc

Nga Rút Khỏi START (Hiệp Ước Hạn Chế Vũ Khí Chiến Lược)

Việc Nga đình chỉ START khó có thể ảnh hưởng đến sự sẵn sàng của Mỹ trong việc tiếp tục hỗ trợ Ukraine. Nhưng nó lại có thể làm xấu đi triển vọng chiến lược dài hạn của chính Nga.

Thông điệp muộn màng của Tổng thống Putin gửi Hội đồng Liên bang chủ yếu dành cho giới tinh hoa cầm quyền Nga và công chúng trong nước. Nhưng trong đó có cả lời nhắn nhủ quan trọng cho phương Tây, mà trước tiên là Mỹ. Moscow đang đình chỉ việc tham gia Hiệp ước vũ khí tấn công chiến lược (START), chính thỏa thuận này là chất ổn định quan trọng nhất trong quan hệ Nga-Mỹ hơn một thập kỷ qua.

Ngay từ đầu việc ký kết START năm 2010 được coi là thành tựu chính của kỷ nguyên thiết lập lại (reset policy) dưới thời Barack Obama. Sau đó, vào năm 2021, việc gia hạn nhanh chóng hiệp ước đến năm 2026 trong những tuần đầu tiên của nhiệm kỳ tổng thống của Joseph Biden đã mang lại hy vọng rằng, với tất cả những khác biệt của họ, Moscow và Washington không thể rơi vào vòng xoáy leo thang. Hy vọng đã không được đáp ứng. Còn một vài động thái như vậy nữa và hệ thống kiểm soát vũ khí chiến lược, được xây dựng trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, sẽ hoàn toàn thuộc về quá khứ.

Khả năng “đình chỉ” không được tính đến trong văn bản START, vì vậy hành động của Moscow là đáng chê trách về mặt pháp lý, nhưng khi này nó chỉ làm phiền Điện Kremlin. Vì vậy mà Duma Quốc gia và Hội đồng Liên bang đã thông qua luật đình chỉ START ngay ngày hôm sau.

Đồng thời Moscow nói rõ Nga vẫn chưa rút khỏi hiệp ước. Bộ Ngoại giao Nga giải thích cụ thể rằng cho đến khi hết hạn hiệp ước, Moscow sẽ tiếp tục “tuân thủ nghiêm ngặt các hạn chế định lượng do hiệp ước quy định”, cũng như trao đổi thông báo về các vụ phóng tên lửa đạn đạo với Mỹ theo thỏa thuận Xô-Mỹ năm 1988.

Từ thông điệp của Putin và những giải thích của Bộ Ngoại giao Nga rõ ràng những lý do “tạm dừng” START chỉ là chính trị thuần túy. Đây là động thái đáp trả điều mà Điện Kremlin cho là hành vi không thể chấp nhận được của Mỹ trong cuộc chiến với Ukraine. Moscow cho rằng việc duy trì START là vô cùng quan trọng đối với Mỹ, vì vậy trước nguy cơ để mất hiệp ước Washington sẽ phải nghĩ đến việc giảm mức hỗ trợ quân sự và kinh tế cho Ukraine. Sự thật thì tính toán này rất có thể là sai - cũng giống như nhiều ý niệm khác về thế giới xung quanh mà điện Kremlin sử dụng để xây dựng chính sách đối ngoại của mình trong thời gian gần đây.

Tính toán hạt nhân

Sau khi Nga tiến hành cuộc xâm lược toàn diện vào Ukraine một năm trước, như chính quyền Mỹ đã cảnh báo, Tổng thống Biden đã nhanh chóng chỉ ra một trong những mục tiêu quan trọng nhất của Mỹ trong cuộc xung đột này là không để cho Mỹ và NATO đối đầu trực tiếp với Nga.

Trước khi cuộc xâm lược trực tiếp bắt đầu, Washington đã hành động thận trọng và giảm bớt sự hỗ trợ quân sự, cho rằng chiến dịch quân sự sẽ kết thúc với một chiến thắng khá nhanh chóng cho Nga. Hơn nữa, Mỹ sẽ chỉ phải kiềm chế Moscow, củng cố sườn phía đông của NATO, cũng như hỗ trợ phong trào du kích của những người yêu nước Ukraine tại các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng.

Tuy nhiên, những thắng lợi của Ukraine và những thất bại của Nga đã thúc đẩy Mỹ và các đồng minh hỗ trợ tích cực hơn cho Kiev. Rõ ràng là Ukraine có thể bảo vệ nền độc lập của mình và thậm chí giải phóng một phần đáng kể các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng. Mặc dù các giới hạn rõ ràng về ranh giới mà người Ukraine có thể đẩy lùi quân đội Nga mà không gây ra nguy cơ leo thang hạt nhân vẫn là chủ đề gây tranh cãi cả bên trong Washington và trong các cuộc đối thoại của Mỹ với các đồng minh, chủ yếu là với giới lãnh đạo Ukraine.

Một trong những vấn đề thực tế chính mà người Mỹ gặp phải là sự mơ hồ của những “lằn ranh đỏ” mà Điện Kremlin đã vạch ra từ đầu cuộc chiến. Putin cảnh báo rằng bất kỳ sự can thiệp nào của các nước phương Tây vào cuộc chiến sẽ đe dọa họ với “hậu quả không thể đảo ngược” và nhắc nhở họ về vũ khí hạt nhân của Nga. Các nhà ngoại giao đã nhiều lần nói rằng các đoàn xe với vũ khí nước ngoài có thể trở thành “mục tiêu hợp pháp” cho các cuộc tấn công của Nga.

Khi tuyên bố sáp nhập các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng của Ukraine vào tháng 9 năm 2022, Moscow hy vọng rằng thực tế này sẽ làm dịu đi sự hăng hái của các đối thủ. Bởi bây giờ cuộc chiến diễn ra trên các vùng đất mà theo lý thuyết được bao phủ bởi “chiếc ô hạt nhân” của Nga. Tuy nhiên điều này không ngăn được người Ukraine. Ngược lại, vào mùa thu họ đã thực hiện một cuộc phản công thành công với sự hỗ trợ quy mô lớn từ phương Tây.

Từng bước một người Ukraine, Mỹ và các đồng minh của họ đã thử nghiệm cẩn thận và sau đó di dời các “lằn ranh đỏ” do Nga vạch ra. Giờ đây, những người được gọi là 'người lớn trong phòng' ở Washington (tức là bản thân Tổng thống Biden và các đại diện trong nội các của ông) tiếp tục cho rằng Điện Kremlin vẫn có 'lằn ranh đỏ' và những nguy cơ leo thang hạt nhân cần được xử lý một cách cực kỳ có trách nhiệm. Nhưng họ không còn có ý định tự kiềm chế chỉ vì Putin hay các quan chức Nga khác đang cố gắng đe dọa phương Tây.

Vấn đề của Điện Kremlin với các “lằn ranh đỏ” đã được công bố của mình là trong năm qua Moscow đã không thể bảo vệ chúng bằng các phương tiện sẵn có. Ví dụ, trước khi bắt đầu chiến tranh, nhiều người ở phương Tây lo sợ việc Nga sử dụng vũ khí mạng, nhưng thực tế cho đến nay chúng không ghê gớm như họ nghĩ và phương Tây hoàn toàn có thể chống lại chúng, cả trong không gian mạng của NATO và của chính Ukraine. Các loại vũ khí có độ chính xác cao mà Lực lượng Vũ trang Nga dự định tấn công các đoàn xe với viện trợ quân sự đến từ Ba Lan hóa ra lại không chính xác hoặc khá hiếm và nguy hiểm khi sử dụng.

Cuộc chiến khí đốt do Điện Kremlin phát động chống lại châu Âu cũng không làm giảm mức độ ủng hộ dành cho Ukraine - mùa đông ấm áp, hành động của các chính quyền và doanh nghiệp châu Âu, cũng như việc sẵn sàng trả nhiều tiền hơn cho phép EU không chỉ vượt qua mùa sưởi ấm không bị tác động, mà còn trải qua mùa đông với các cơ sở lưu trữ khí đốt hầu như còn đầy nguyên. Vì vậy, những câu chuyện cười về “bảo tàng nước nóng và sưởi ấm” ở châu Âu, được phát trên sóng của các kênh truyền hình nhà nước Nga vào đêm giao thừa, vẫn chỉ là những giấc mơ.

Cuối cùng, trước những đòn nhạy cảm như vụ nổ cầu Kerch và mất Kherson, Nga đã đáp trả bằng sự leo thang - tiến hành huy động quân và ném bom cơ sở hạ tầng của Ukraine. Nhưng ngay cả những hành động này cũng không mang lại kết quả mong muốn - thiệt hại đối với cơ sở hạ tầng năng lượng là rất lớn, hàng chục dân thường thiệt mạng, nhưng ở Ukraine vẫn có điện, hệ thống giao thông đường sắt đang hoạt động, còn theo mức độ bão hòa hệ thống phòng không của đất nước hiệu quả các cuộc tấn công của Nga sẽ giảm.

Kết quả là Moscow đi đến kết luận rằng hăm dọa liên quan đến các vấn đề ổn định chiến lược là điều duy nhất có thể buộc Washington phải xem xét lại cách tiếp cận của mình. Sergey Ryabkov, Thứ trưởng Ngoại giao Liên bang Nga, người giám sát các mối quan hệ với Mỹ và các vấn đề ổn định chiến lược, đã trực tiếp nói về điều này trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 1 với tờ Kommersant. Trước đó, Moscow đã không cho phép người Mỹ tiến hành thanh sát các cơ sở hạt nhân của Nga và từ chối tổ chức các cuộc họp theo lịch trình của ủy ban tư vấn song phương về vũ khí tấn công chiến lược. Theo Điện Kremlin, tất cả những điều này sẽ buộc Mỹ phải xem xét lại chính sách của mình đối với Ukraine và tìm kiếm đối thoại với Nga.

Tốt, xấu, ác

Tuy nhiên, trên thực tế, nếu các bước của Moscow dẫn đến sự sụp đổ cuối cùng của START, thì hậu quả có thể tương tự như kết quả của những nỗ lực của Nga nhằm ngăn chặn NATO tiếp cận biên giới của mình. Điều đó có nghĩa là làm cho vị trí chiến lược của Nga trở nên tồi tệ hơn. Có thể việc Nga chấm dứt tham gia START không phải là một mối đe dọa, mà là một món quà dành cho các quan chức, quân đội và giới công nghiệp Mỹ, những người từ lâu vốn coi hiệp ước với người Nga đã lỗi thời và ngăn cản Mỹ phản ứng thỏa đáng trước các mối đe dọa ngày càng tăng từ Trung Quốc.

Các cuộc thảo luận về số phận của START bắt đầu ở Mỹ ngay sau khi Crimea bị sáp nhập và tiếp tục leo thang trong những năm cầm quyền của Donald Trump. Điều này không chỉ liên quan đến hành vi phá hoại của Nga, theo quan điểm của Mỹ, mà còn liên quan đến sự phát triển tiềm năng hạt nhân của Trung Quốc. Theo Lầu Năm Góc, Trung Quốc có kế hoạch tăng gấp ba số lượng đầu đạn hạt nhân vào năm 2035. Tức là người Trung Quốc sẽ có 1.500 đầu đạn, rất gần với mức trần mà Mỹ và Nga đặt ra theo START.

Tình hình của Mỹ đã trở nên trầm trọng hơn do mối quan hệ hợp tác giữa Nga và Trung Quốc trong những năm gần đây. Trong khi Moscow và Bắc Kinh không phải là một liên minh quân sự chính thức, các nhà lãnh đạo của họ thống nhất trong cuộc chiến chống lại sự thống trị của Mỹ và hợp tác quân sự ngày càng trở nên nhạy cảm — bao gồm cả quyết định của Nga giúp Trung Quốc xây dựng hệ thống cảnh báo sớm tấn công tên lửa.

Khi giao tiếp với giới quân sự Mỹ, có thể nghe được rằng tình huống này gợi nhớ đến một cảnh trong bộ phim ‘The Good, the Bad, the Ugly’ của phương Tây, nơi ba anh hùng kìm hãm nhau với sự giúp đỡ của những khẩu Colts nhằm vào nhau. Cho đến nay trong tay Trung Quốc, với những hạn chế về kho vũ khí của mình, chỉ có một khẩu Colt với ổ quay chưa đầy đạn, nhưng nó sẽ sớm có hai khẩu. Kết quả là đối với Mỹ câu chuyện có thể kết thúc bằng việc có hai khẩu colt của cả Trung Quốc và Nga chĩa vào mình.

Ngay cả trước chiến tranh, trong quá trình chuyển giao công việc từ nhóm Trump sang nhóm Biden, đã có hai trường phái tư duy trong chính quyền tương lai của Mỹ. Một số người trong Lầu Năm Góc và cộng đồng tình báo cảm thấy rằng việc gắn bó với New START là không đáng, và cái chết của thỏa thuận dưới tay người Nga là kết quả tốt nhất cho phép Mỹ hiện đại hóa các lực lượng chiến lược của mình để có thể kiềm chế cả Trung Quốc và Nga cùng một lúc.

Cách tiếp cận này đã bị phản đối bởi các cố vấn thân cận nhất của tổng thống, bao gồm Cố vấn An ninh Quốc gia Jake Sullivan, Ngoại trưởng Anthony Blinken và Giám đốc CIA William Burns. Họ chỉ ra rằng các thỏa thuận kiểm soát vũ khí là một cách hiệu quả để ngăn chặn sự gia tăng chi tiêu quân sự vào thời điểm mà Mỹ cần tập trung vào việc ngăn chặn Trung Quốc xâm lược Đài Loan theo cách thông thường, đồng thời kích thích sự phát triển của tầng lớp trung lưu Mỹ. Quan điểm này được chính Tổng thống ủng hộ.

Sau lễ nhậm chức của Biden, nhóm của ông không chỉ nhanh chóng gia hạn New START mà còn bắt đầu làm việc với Nga về một thỏa thuận kiểm soát vũ khí thế hệ tiếp theo. Nó sẽ tính đến không chỉ các đầu đạn trong bộ ba hạt nhân cổ điển (tàu ngầm, máy bay ném bom và tên lửa), mà còn, ví dụ, tên lửa chiến lược chính xác phi hạt nhân, vũ khí siêu vượt âm, cũng như các hành động trong không gian mạng và ngoài vũ trụ. Tuy nhiên, chiến tranh đã chôn vùi các cuộc đàm phán này, chúng được tiến hành tại Geneva từ năm 2021 bởi Sergei Ryabkov và Thứ trưởng thứ nhất Ngoại giao Mỹ Wendy Sherman. Hy vọng của Washington về một thỏa thuận mới với Nga có thể trở thành hình mẫu cho một thỏa thuận tương tự với Trung Quốc hay thậm chí là một thỏa thuận ba bên giữa Mỹ với Trung Quốc và Liên bang Nga cũng tan thành mây khói.

Trong hơn một năm qua kể từ khi bắt đầu cuộc chiến, quan điểm cho rằng START chỉ ràng buộc Mỹ bằng những hạn chế lỗi thời đã nhận được những tranh luận mới và những người ủng hộ mới. Ở Mỹ, trong hai thập kỷ tới, có kế hoạch khởi động một chu kỳ hiện đại hóa lực lượng hạt nhân của mình và đang tích cực thảo luận về việc liệu có đáng để giới hạn mức trần đối với đầu đạn và bệ phóng do START thiết lập hay không.

Đồng thời, trong trường hợp START sụp đổ, người Mỹ khó mà cố gắng đạt được sự cân bằng với Nga và Trung Quốc, khi coi họ là những đồng minh có tiềm năng hạt nhân có thể được cộng dồn một cách đơn giản trong tâm trí. Thay vào đó, Washington sẽ tìm kiếm những cách thức phi đối xứng và không quá tốn kém để duy trì ưu thế và có thể kiềm chế Moscow và Bắc Kinh cùng một lúc.

Trong các điều kiện hiện tại, ngay cả kiến trúc sư của START của phía Mỹ, Rose Gottemoeller, hiện là giáo sư tại Stanford và là thành viên tại Carnegie Endowment, cũng thừa nhận rằng ngày càng khó tìm ra những lập luận phản biện đối với cách tiếp cận như vậy - và gần đây hành động của Moscow chỉ củng cố vị thế của phe diều hâu.

Các triển vọng của cuộc chạy đua

Kết quả là việc Nga đình chỉ START khó có thể ảnh hưởng đến sự sẵn sàng của Mỹ trong việc tiếp tục hỗ trợ Ukraine. Mà việc làm xấu đi triển vọng chiến lược dài hạn của chính Nga lại hoàn toàn có thể.

Ngay cả khi Điện Kremlin nhìn nhận một cách sai lầm theo kiểu khác, thì sự thật là START quan trọng đối với chính Nga hơn là đối với Mỹ, do khoảng cách lớn về khả năng của các lực lượng thông thường của Nga so với NATO mà cuộc chiến ở Ukraine đã phơi bày. Bằng cách rút khỏi hiệp ước, Nga có khả năng tham gia vào một cuộc chạy đua vũ trang chiến lược với Mỹ, mà rõ ràng là không thể giành chiến thắng, do ngân sách quân sự khổng lồ của người Mỹ, tiềm năng khoa học và công nghệ của họ cũng như khả năng in đồng tiền dự trữ của thế giới.

Một tác dụng phụ của việc Nga rút khỏi START, điều mà Điện Kremlin rất có thể không mong đợi, sẽ là việc quân sự hóa thêm nền kinh tế Mỹ. Giờ đây, những người vận động hành lang cho các tổ hợp công nghiệp quân sự Mỹ có thể sử dụng làm lý lẽ để tăng ngân sách của Lầu năm góc không chỉ nhu cầu hỗ trợ Ukraine và Đài Loan, cũng như tạo việc làm mới ở chính Mỹ, mà còn cả nhu cầu ngăn chặn những rủi ro chiến lược phát sinh từ việc dỡ bỏ START. Vì vậy, tại trụ sở của những người khổng lồ trong tổ hợp công nghiệp quân sự sản xuất các bộ phận của lá chắn hạt nhân Mỹ, như Boeing, Lockheed Martin và Northrop Grumman, đã đến lúc mở những loại rượu vang sủi tăm quý hiếm của California.